Ενοχή και απόγνωση

«Κι είχα αισθανθεί και οίκτο πριν από λίγο: βέβαια, θα μπορούσα να είχα βοηθήσει εκείνο το κοριτσάκι. Μα γιατί δεν το βοήθησα; Απλούστατα, γιατί μου ήρθε εκείνη η ιδέα, τη στιγμή που με τραβούσε από το μανίκι και με φώναζε, κι επειδή είχε τεθεί μπροστά μου εκείνο το ερώτημα, μα με εξερέθιζε. Και ο θυμός μου προερχόταν από τον εξής συλλογισμό: Αφού αποφάσισα να βάλω μόνος μου τέλος στη ζωή μου, κατά συνέπεια, κι εκείνη τη στιγμή περισσότερο από κάθε άλλη φορά, θα ‘πρεπε να αδιαφορώ για όλα», από το "Όνειρο ενός γελοίου ανθρώπου" του Φ. Ντοστογιέφσκι.

                Και επανέρχομαι με αυτιστική σχεδόν συνέπεια στην σχέση αναζήτησης νοήματος και λύτρωσης, η οποία πηγάζει από την απελπισία και την ενοχή. Όσο και να επαναλαμβάνονται οι σκέψεις μου, κάθε φορά ο ίδιος κύκλος μού δίνει και ένα νέο δεδομένο. Παρόμοιο, αντίστοιχο, αλλά όχι ίδιο, με τα πρότερα. Πιο παλιά, θα μου φαινόταν ασύμβατη η απελπισία για το τίποτα της ύπαρξης, με την ενοχή. Σχεδόν θα τα τοποθετούσα σε ανεξάρτητα «συναισθηματικά» σύνολα, με κανένα κοινό χαρακτηριστικό ανάμεσά τους, παρά το εύρος του πληθυσμού τους. Κι όμως, η παραπάνω παράγραφος, απόσπασμα από το έργο μιας ιδιοφυΐας, μού έδειξε κάτι που εν μέρει διέθετα σε λανθάνουσα γνώση – ότι όλα τα συναισθήματα μπορεί να σχετίζονται μεταξύ τους, ή πως δεν υπάρχει ενοχικός (ιδεοψυχαναγκαστικός για τους δικούς μου όρους σκέψης) χωρίς να βιώνει βαθύ υπαρξιακό κλυδωνισμό. Σε καμία περίπτωση, ο γελοίος δε μου θυμίζει ιδεοψυχαναγκαστικό άτομο, όμως σίγουρα έχει άμεση επαφή – τόσο που τον εντυπωσιάζει η παρουσία της – με την ενοχή του.

                Την απελπισία του τη θεωρεί σχεδόν βέβαιη, και όχι μοναχά απλά την αποδέχεται – αν και παραδέχεται ότι και αυτή ήταν σταδιακό δημιούργημα του μυαλού του – αλλά επιβάλλει, με έναν επίσης «ψυχαναγκαστικό» τρόπο, να την επαναμεταφέρει από το συναίσθημα στην λογική, Και έτσι, ολοκληρωτικά να αδιαφορήσει, μπροστά στον καθορισμένο σκοπό του, την αυτοκτονία. Ποιο συναίσθημα βιώθηκε πρώτα χρονικά και ποιο να ακολούθησε; Γιατί σε περίπτωση που όντως προηγήθηκε κάποιο χρονικά, τότε μπορεί να υπάρχει και κάποια αιτιακή σχέση μεταξύ των δύο.

                Αν υποθέσουμε ότι προηγείται η ενοχή της απόγνωσης, τότε το φαντάζομαι κάπως έτσι. Μεγαλωμένος ο άνθρωπος σε ένα περιβάλλον που δεν αποδέχεται το "είναι" του αυτούσιο, μιας και κανείς δεν δύναται να έχει πρόσβαση ακόμη και στο δικό του το είναι, πόσο μάλλον η απρόσωπη πολυάριθμη κοινωνία, κάθε στιγμή που υπάρχει βιώνει την ενοχή. Μιας κάποιας μορφής ενοχή. Αρκεί που υπάρχει κάπου μέσα μας το «άπειρο» και απρόσβατο σε όλες του τις όψεις "είναι" μας, για να έχει κάτι ασύμφωνο με το "φαίνεσθαι" ή το "πρέπει". Μεγάλη ιστορία, απλή και βαρετή κατά την άποψή μου το «πρέπει». Το θέμα είναι ότι, εφόσον υπάρχει, τότε η μοναδικότητα της φύσης μας δεν δύναται να μην έρχεται σε συνεχή σύγκρουση με τις επιταγές του "έξω". Ακόμη και αν δεν μπορούμε ούτε αδρά να περιγράψουμε  ή να ορίσουμε, ακόμη περισσότερο, αυτήν την μοναδικότητά μας, το σύστημα στο σύνολό του εκπέμπει σήματα ασυμφωνίας, ενδεχομένως ήπιας δυσαρμονίας. Αυτή την δυσαρμονία, σπεύδουμε να την μονώσουμε με το υλικό του «φαίνεσθαί» μας, γιατί απλά «πρέπει» να κυλήσει το πρόγραμμα ομαλά. Πρώτα από όλα η εξέλιξη… Άρα, συσσωρεύοντας ψυχαναγκαστικά και επώδυνα ενοχές και μικρο – ψέμματα, η ενοχή ποτίζει την ουσία του καθενός μας. Πάντα κάτι κάνω λάθος. Και αν δεν το κάνω, σίγουρα το σκέφτομαι, και αν πάλι ούτε αυτό, τότε κάτι έχω λάθος. Αυτή την στιγμή που σκέφτομαι τα ίδια και τα ίδια. Αυτήν. Και αυτήν. Και τώρα! Το κουβαλάω μέσα μου το λάθος. Δεν ξεκολλάει, γιατί η αιμορραγία - σε περίπτωση απομάκρυνσής του - θα πνίξει την ύπαρξή μου. Εύκολα, λοιπόν, το επόμενο βήμα στην πορεία κατευθύνεται στο πεδίο της απελπισίας και της απόγνωσης. Ίσως η μαθημένη αδυναμία, από τον ασταμάτητο μέχρι πρότινος κόπο να ταιριάξουμε αναποτελεσματικά  με αυτό που φτιάχτηκε για εμάς, ίσως η  λογική επανάσταση, ίσως το ότι κάθε προσπάθειά μάς απομάκρυνε κατά ένα πόντο ακόμη από την ένταξη στον «ξένο τόπο» της καθημερινότητάς μας, ίσως και πολλά άλλα, να έφτασαν τον κάθε γελοίο κατά μία σφαίρα περίστροφου μακριά από το απόλυτο μηδενικό. Και έτσι, πλέον δεν έπρεπε να βοηθήσει. Δεν έπρεπε, λόγω της συναισθηματικής και λογικής εξέλιξής του, να βοηθήσει το κοριτσάκι. Και; Πάλι ένα βήμα πίσω στην ενοχή. Όμως έκανε δύο προς την απελπισία. Άρα το αποτέλεσμα, ξεκάθαρο.

                Λαμβάνοντας τώρα υπόψιν το αντίστροφο χρονικό σενάριο, αν θεωρήσουμε προγενέστερη την απόγνωση της ενοχής, πάλι υπάρχει κάποιο λογικό συμπέρασμα, ώστε να καταλήγει να σωθεί ο γελοίος μοναχά από το απροσδόκητο του έντονου ονείρου του. Αν ο άνθρωπος είναι ποτισμένος εγγενή απελπισία, η οποία αναβλύζει αυθόρμητα και πλημμυρίζει καθετί που τον πλαισιώνει, τότε δεν μπορώ να πιστέψω ότι αυτό το καθετί θα αφήσει να ρέει απρόσκοπτα το ποτάμι της φυσικής, ακραιφνούς, πηγαίας, κατακλυσμιαίας «μαυρίλας» και δε θα βρει απλούς συμπεριφοριστικούς και λίγο πιο μετά και γνωστικούς τρόπους, να το αναχαιτίσει. Δύσκολο το έργο της κοινωνίας. Να πάει ενάντια στους μηχανισμούς της φύσης. Και όχι μόνο μία φορά. Αλλά κάθε στιγμή, για κάθε ζωντανό έλλογο πλάσμα της τουλάχιστον. Μία πρόχειρη σκέψη μου είναι ότι από εκεί μπορεί να προέρχεται και η ομοιότητα στις διαφορετικές, πολιτισμικά και ιστορικά, κοινωνικές νόρμες. Ίσως και το συλλογικό «ασυνείδητο», να αφορά σε κάτι εντελώς συνειδητό το οποίο μπήκε σε μηχανική αέναη λειτουργία αναχαίτισης. Και τότε, λοιπόν, πάλι θα μπορούσε να ακολουθήσει η ενοχή. Γιατί η ουσία της απελπισίας, ρέουσα από μέσα μας, ακουσίως και φυσικά, πιέζεται ασφυκτικά σε ένα δωμάτιο πολύ μικρότερο των διαστάσεων της αρχικής μορφής της. Και έτσι, έρχεται ο προσωρινά μεταλλαγμένος – για όσο υφίσταται η πίεση και η θύμησή της – άνθρωπος, και πλέον βιώνει την ενοχή. Ενοχή, ίσως και ντροπή, που χώρεσε «με το ζόρι».

                Στην τωρινή μου προβολή προτιμώ το πρώτο σενάριο χρονικής πορείας των συναισθημάτων του γελοίου. Εξάλλου, αυτό που μένει τελικώς, όπως και πάλι λέω στον εαυτό μου, ακολουθώντας την κυκλική συνέπειά μου, είναι η ενοχή και αναζήτηση της λύτρωσης. Να ψάξει να βρει το κοριτσάκι...